KHẢ NĂNG KHÁNG KHUẨN, KHÁNG VIRUS HIỆU QUẢ CỦA NƯỚC SÚC MIỆNG CHỨA CHLORHEXIDINE

Chlorhexidine là một chất có tác dụng sát khuẩn, diệt virus rất mạnh. Dựa vào đặc tính này, các nhà khoa học đã nghiên cứu và bào chế ra các loại nước súc miệng có chứa Chlorhexidine mang lại hiệu quả kháng khuẩn cao giúp phòng ngừa và hỗ trợ điều trị nhiều loại nhiễm trùng răng miệng như bệnh nha chu, viêm nướu, chảy máu chân răng, nhiễm trùng tại họng, các bệnh lan truyền do virus …Dung dịch Chlorhexidine gluconate được WHO và các bác sĩ khuyến nghị sử dụng trong nước súc miệng để diệt virus.

1. Định nghĩa về Chlorhexidine 

Chlorhexidine, còn được gọi là chlorhexidine gluconate, là muối của chlorhexidine và axit gluconic, đã được sử dụng trong lâm sàng từ những năm 1950. Nó nằm trong Danh sách các loại thuốc thiết yếu của Tổ chức Y tế thế giới, các loại thuốc an toàn nhất và hiệu quả nhất cần thiết trong một hệ thống y tế. Nó cũng là một chất chống vi khuẩn phổ rộng (gram âm và gram dương), men, nấm da và các virus ưa lipid (kể cả HIV).

    2.  Công dụng và cơ chế kháng khuẩn của Chlorhexidine

• Cơ chế kháng khuẩn

Chlorhexidine là một cation, hoạt tính kháng khuẩn của thuốc là do lực hút giữa chlorhexidine mang điện tích dương và màng tế bào vi khuẩn mang điện tích âm.

Chlorhexidine bị hút bám trên bề mặt tế bào các vi khuẩn nhạy cảm thành một phức chất bền vững có chứa phosphat. Phức chất này phá vỡ toàn bộ màng tế bào vi khuẩn.

Cơ chế kháng khuẩn của nước súc miệng chứa Chlorhexidine

• Dược lý lâm sàng

Một nghiên cứu lâm sàng đã tiến hành đánh giá hoạt động kháng khuẩn của chlorhexidine gluconate trong nước súc miệng. Kết quả cho thấy:

+ Sau 6 tháng sử dụng, số lượng vi khuẩn (hiếu khí và kỵ khí) đều giảm, dao động từ 54-97%. 

+ Sau 6 tháng súc miệng không thấy bất kỳ thay đổi đáng kể nào về khả năng kháng thuốc của vi khuẩn, sự phát triển quá mức của các vi sinh vật cơ hội tiềm ẩn hoặc những thay đổi bất lợi khác trong hệ sinh thái vi khuẩn đường miệng. 

+ Ba tháng sau khi ngừng sử dụng nước súc miệng Chlorhexidine gluconate, số lượng vi khuẩn trong mảng bám đã trở lại mức ban đầu và khả năng đề kháng của vi khuẩn mảng bám với Chlorhexidine gluconate tương đương với lúc ban đầu.

• Công dụng 

Chlorhexidine được các bác sĩ nha khoa sử dụng như một loại nước súc miệng sát khuẩn dùng để:

+ Loại bỏ các ổ vi khuẩn khu trú trong miệng, đánh bay các mảng bám giúp làm sạch miệng.

+ Điều trị viêm sưng, chảy máu chân răng do viêm lợi, dùng răng giả… 

+ Phòng, hỗ trợ điều trị các bệnh về đường hô hấp như viêm họng mãn tính, viêm amidan…

+ Ngăn ngừa viêm nướu, viêm lợi  

+ Dùng sát trùng trước khi phẫu thuật nha khoa như nhổ răng, lấy cao răng…

Clorhexidin được dùng để khử khuẩn ở da, vết thương, vết bỏng, đường âm đạo, làm sạch dụng cụ và các mặt cứng (mặt bàn bằng gạch men hoặc thép không rỉ).

3. Các lưu ý khi dùng dung dịch súc miệng chứa Chlorhexidine 

Nước súc miệng chứa Chlorhexidine được đánh giá khá an toàn khi sử dụng được cho cả phụ nữ có thai và cho con bú. Tuy nhiên, cần cân nhắc kỹ trước khi sử dụng do nước súc miệng Chlorhexidine có thể gây 1 số tác dụng ngoại ý sau đây:

• Chlorhexidine có thể làm ố răng, lưỡi bắt màu, nhưng không ảnh hưởng gì đến sức khỏe và có thể làm mất màu bằng các kỹ thuật chuyên khoa thông thường. 

• Gây mất vị giác: Đa phần khi súc miệng bằng loại nước súc miệng chứa chlorhexidine bạn sẽ thấy vị giác thay đổi. Tuy nhiên chỉ sau 30 phút, vị giác của bạn có thể trở lại bình thường. Trong một số trường hợp hiếm hoi, sự thay đổi vị giác vĩnh viễn có thể xảy ra sau khi quá trình điều trị kết thúc.

• Có một số trường hợp bị kích ứng, bong niêm mạc miệng và đôi khi sưng tuyến mang tai khi dùng dung dịch súc miệng do Chlorhexidine có tính acid nhẹ, có thể gây tổn thương niêm mạc và gây bỏng, loét. Nếu xảy ra bong niêm mạc, phải pha loãng gấp đôi dung dịch súc miệng với nước.

Hướng dẫn cách xử trí ADR

• Các phản ứng không mong muốn thường nhẹ và hồi phục. Nếu có phản ứng nặng (sốc phản vệ) phải điều trị chống sốc và liên hệ với bác sĩ, chuyên viên y tế để xử lý kịp thời.

Thận trọng

• Theo khuyến cáo của hiệp hội nha khoa Hoa Kỳ, nước súc miệng chứa Chlorhexidine không nên sử dụng cho người dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, theo nhiều tài liệu tham khảo Việt Nam, cân nhắc không sử dụng nước súc miệng chứa Chlorhexidine cho trẻ dưới 12 tuổi.

• Nếu chlorhexidine gluconate tiếp xúc với mắt, phải rửa mắt bằng nước sạch, giữ mi mắt cách xa nhau trong ít nhất 15 phút.

4. Hàm lượng Chlorhexidine thế nào là phù hợp?

Hiện nay, nước súc miệng Chlorhexidine được chia thành nhiều loại với các nồng độ 0,1%; 0,12% và 0,2% đều cho hiệu quả sát khuẩn. Trong các nghiên cứu in vivo, cơ chế hoạt động của chlorhexidine dường như phụ thuộc vào liều:

• Nồng độ thấp (0,02 - 0,1%): Ở nồng độ thấp, nước súc miệng chứa Chlorhexidine tạo ít phức Phosphat gây mất ổn định của thành tế bào, ức chế quá trình vận chuyển các chất qua màng tế bào vi khuẩn, ức chế quá trình sinh năng lượng và gây ức chế vi khuẩn phát triển (kìm khuẩn)

• Nồng độ cao hơn (0,12 - 0,2%): phức Phosphat gây huỷ mảng tế bào vi khuẩn. Chlorhexidine tấn công vào tế bào chất gây rò rỉ các thành phần và gây chết tế bào. 

+ Nồng độ 0,2% dùng để kiểm soát mảng bám chuyên sâu và chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn vì sẽ gây ra nhiều tác dụng phụ khi dùng lâu ngày.

+ Nồng độ Chlorhexidine 0,12% là hàm lượng phù hợp để tiêu diệt vi khuẩn, virus nhưng lại không làm ảnh hưởng đến niêm mạc miệng và họng. 

FDA đề nghị sử dụng chlorhexidine (ở nồng độ 0,11 – 0,12%).

5. Một số dược liệu có tính năng kháng khuẩn, kháng viêm, ức chế virus thường dùng trong nước súc miệng

Xu hướng sử dụng nước súc miệng thảo dược đang được rất nhiều người quan tâm và áp dụng, bởi hiện nay đây được coi là phương pháp an toàn, ưu việt, tiện dụng. Do đó, việc kết hợp các thành phần dược liệu thiên nhiên vào nước súc họng chứa chlorhexidine sẽ giúp cho sản phẩm dịu nhẹ, lành tính, ít gây kích ứng nhưng vẫn đạt được mục tiêu làm sạch, sát khuẩn, chống viêm và hiệu quả điều trị. Đồng thời, các thảo dược chứa tinh dầu giúp làm thơm tự nhiên, không cần bổ sung những chất tạo mùi như sản phẩm hoá học.

• Chiết xuất từ những cây cỏ quen thuộc, có tác dụng chữa bệnh răng miệng từ hàng ngàn năm và đã được các nhà khoa học nghiên cứu chứng minh như:

• Chiết xuất vỏ cây liễu trắng (salicin): kháng khuẩn và chống viêm mạnh cùng sự có mặt của hàng loạt acid thiết yếu đối với cơ thể, giúp làm sạch và tiêu diệt các loại vi khuẩn. Các thành phần khác như tannin, flavonoid, axit phenolic và các khoáng chất khác giúp làm dịu da và hỗ trợ tái tạo tế bào.

• Gừng: có khả năng kháng viêm và ức chế virus RSV – chủng virus thường gây viêm họng và cảm lạnh. 

• Tinh dầu bạc hà: Thành phần axit rosmarinic có hoạt tính kháng virus và chống viêm mạnh mẽ, menthol trong bạc hà có tác dụng làm mát niêm mạc họng, từ đó làm dịu cảm giác đau rát và ngứa ngáy. Tinh dầu thơm đặc trưng giúp giảm tình trạng khó chịu, mang lại thoải mái và thư giãn khi sử dụng.

• Chanh tươi: có tác dụng làm loãng dịch đờm ứ đọng, từ đó giảm đau rát và nghẹn vướng ở cổ họng. Dưỡng chất từ chanh thẩm thấu trực tiếp vào niêm mạc cổ họng làm giảm sưng viêm và ức chế nhiễm trùng, ức chế hoạt động tấn công của vi khuẩn lên cơ quan hô hấp.

Súc họng đúng cách, đúng loại dung dịch diệt khuẩn sẽ tạo “chốt chặn” vô cùng hiệu quả để phòng chống virus COVID-19 xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp và qua miệng đồng thời giảm phát tán virus này ra môi trường. Vì vậy, mọi người hãy trang bị cho mình chai nước súc họng sâu chứa chlorhexidine để cùng chung tay tạo lá chắn chống đại dịch nhé.